Ψαριανός: «Τα ιδρωμένα κορμιά των ποδοσφαιριστών πυρπολούν την τεχνοκρατικοποίηση των ζωών μας»

Για καλή μας τύχη, ο Γρηγόρης Ψαριανός, ο άνθρωπος που όπως εύστοχα ειπώθηκε από κάποιον «φοράει σε όλες του τις εμφανίσεις το ίδιο αμάνικο μπουφάν με τις πολλές τσέπες«, έκανε μια σύντομη εισήγηση την περασμένη Κυριακή στο πλαίσιο του εργαστηρίου, ‘Το θέαμα ως  προσαρμοσμένη κατανάλωση: Φάσεις και αντιφάσεις του γνωσιακού καπιταλισμού’. Η ομιλία του όχι μόνο αποτέλεσε ανάπαυλα πνευματικής έκστασης απέναντι στη μονοτονία της γκρίνιας, αλλά προσέφερε θεωρητικά εργαλεία κατανόησης των νέων μορφών καπιταλιστικής συσσώρευσης και της ψηφιακής – πλέον- μετά-μαζικής, λειτουργίας του θεάματος. Η γνωστή ‘ελευθεριακή’ ιδιοσυγκρασία του Γρηγόρη, καθώς και η ιδιότητά του  να επιτελεί την περσόνα του ‘τρελου’, του ‘ασυμβίβαστου’, και γενικά του ριζικά αντισυστημικού, έπνευσε ένα γλυκό, μα και αιχμηρό αέρα ‘αλλότητας’ στην αίθουσα του Μεγάρου «Νίκος Γκάτσος».

Προς μεγάλη του τιμή, ο Γρηγόρης ξεκίνησε την εισήγησή του αντικρούοντας τις γνωστές κατηγορίες που έχει δεχτεί κατά καιρούς περί ‘ντεμέκ-αριστερού’ και ‘ψευτόμαγκα’. Όπως χαρακτηριστικά τόνισε, «δεν υπάρχει ‘ντεμέκ’ και ‘γνήσιος’ αριστερός. Η έννοια αριστερός δε μπορεί να συνεχίζει να περιγράφεται μέσω ενός ουσιοκρατικού θεωρητικού  πλαισίου, πολύ απλά γιατί τα σημαίνοντα συναρθώνονται ενδεχομενικά γύρω από ένα σημαινόμενο και το νόημα κάθε λέξης γίνεται έρμαιο του ιστορικού προτσές. Πρέπει να καταλάβουμε επιτέλους ότι οι ουσιοκρατίες και οι ντετερμινισμοί δεν προάγουν τη μαρξιστική σκέψη!» Κατά τον ίδιο, η τελευταία οφείλει να επικεντρωθεί, ή καλύτερα να επιστρέψει, στην έννοια του ‘σώματος’, αυτήν «την πλατφόρμα ανομοιογένειας, όπου πάνω της εγγράφονται ασυμβατότητες, μα και ετερότητες, διαμάχες, μα και δεσμεύσεις, προσταγές μα και ετεροτοπίες». Αυτές οι ‘ετεροτοπίες’, οι «άλλοι τόποι», που όπως θα το έθετε ο Φουκώ κατοικούν και εγκυμονούνται στα σπλάχνα των παλιών, ανασαίνουν όταν το σώμα, αυτή η «μηχανή πόνου και ηδονής», δει τη «μελλοντική κομμουνιστική συνύπαρξη ως μια προσπάθεια υποταγής της οικονομίας στην πολιτική σκέψη, ή εν ολίγοις στο γλωσσικό συμβάν».

Το ‘γλωσσικό συμβάν’, ήταν άλλωστε και αυτό που έφερε σε πολύ δύσκολη θέση πρόσφατα τον Γρηγόρη. Πολύς λόγος έγινε στα social media για την περιβόητη και αμφιλεγόμενη φράση του: «Νόμος είναι το δίκιο. Τελεία. Σκέτο». Ο Γρηγόρης κατηγορήθηκε από παλιούς συντρόφους και φίλους ως θιασώτης ενός μετα-πολιτικού νέο-φιλελεύθερου αφηγήματος, του λεγόμενου και «ακραίου κέντρου», μιας και έδειξε να «αναγνωρίζει στον παρόν κρατικό νόμο ένα ντε φάκτο μυθικο-υπερβατολογικό νόμο κοινωνικής διαγωγής, παραμερίζοντας τους ταξικούς και άλλους ανταγωνισμούς», όπως είχε χαρακτηριστικά είχε τονίσει κάποιος σχολιαστής. Η απάντησή του, ποταμός ειλικρίνειας και ευαισθησίας, άφησε το κοινό στοχαστικό και συλλογιζόμενο: «Η συνέντευξή μου, όπως και άλλες δημόσιες εκδηλώσεις μου, πρέπει να διαβαστούν ως περφόρμανς σε μία εποχή ακατάσχετης ψηφιακής πληροφορίας. Γεννήθηκα καλλιτέχνης, επιτελώ κοινωνικές αντιφάσεις, προσπαθώ να αλλάξω τον κόσμο και όχι να τον ερμηνεύσω- όπως είχε πει και κάποιος μεγάλος κάποτε». Άλλωστε για τον ίδιο, το θέαμα, που όπως άλλωστε έχει τονίσει ο Ντεμπόρ «υποτάσσει τους ζωντανούς ανθρώπους, στο μέτρο που η οικονομία τους έχει ολοκληρωτικά υποτάξει», σήμερα παράγεται κυρίως  ψηφιακά. Ο Γρηγόρης έδωσε για παράδειγμα τα ψηφιακά παιχνίδια (digital games) ως μηχανές υπερπαραγωγής θεάματος και προεικονίσεις των μετα-ανθρώπινων πληροφοριοποιημένων κοινωνιών.Όπως τόνισε, «τα ψηφιακά παιχνίδια, αποκηρύσσουν την επαφή με το ‘πραγματικό’, αυτό το σημείο υφαρπαγής  του πνεύματος και συνύπαρξης με τον ‘Άλλο’ ως τραύμα. Με το να παίζει κανείς ποδόσφαιρο online αντιλαμβάνεται τον ‘Άλλο’ως μία παρεμβολή, ως μια ασύμμετρη κατανομή δυαδικών στοιχείων όπου η αυτενέργεια (agency) του δρώντος ασωματοποιείται».

Από την άλλη, το ποδόσφαιρο ως βιωμένη εμπειρία, ως αδιαμεσολάβητη σχέση κοινωνικών δρώντων, σύμφωνα με τον ίδιο, «μπορεί μεν να είναι αδιαχώριστο με τη λογικής της αγοράς, αλλά έχει τη δυνατότητα να παράγει κοινωνικές σχέσεις που την υπερβαίνουν και πολλές φορές την ανατρέπουν». Όπως χαρακτηριστικά υπογράμμισε, «τα ιδρωμένα κορμιά των ποδοσφαιριστών που χτυπιούνται πάνω κάτω, οι αλαλαγμοί τους, οι γκριμάτσες πόνου και ευτυχίας, τα αγκαλιάσματα, τα δάκρυα,  και οι πανηγυρισμοί όταν ειδωθούν ξέχωρα από την καπιταλιστική μηχανή, παράγουν μια αλλότητα, μια δροσοσταλίδα έρωτος, που πυρπολεί την τεχνοκρατικοποίηση των ζωών μας». Για να καταλήξει με πάθος: «Η παντοδυναμία του HomoEconomicus απειλείται μπροστά στη μέθη της συνεργασίας και τη μέθεξη του ανθρώπινου». Η ΑΕΚ, η ομάδα που ερωτεύτηκε από την πρώτη στιγμή όταν έπαιζε μικρός με τους άλλους μπόμπιρες στα λασπόνερα στην Καισσαριανή, μπορεί να αποτελέσει παράδειγμα συλλογικής αυτονομίας απέναντι στην κρατική απειλή: «Η εξουσία αγνοεί τι σκέπτεται ο λαός, αμφιβάλλει για την ισχύ της, διαστρέφει την κυριαρχία σε βία. Η ΑΕΚ μ’ έφερε κοντά σ’ αυτό που παλιά ονόμαζαν αναρχία, τώρα αντιεξουσία, ύστερα ίσως κάτι άλλο».

Η μεγάλη του αγάπη για την ΑΕΚ και το ποδόσφαιρο ήταν αυτή που μονοπώλησε το τελευταίο μισάωρο της ομιλίας του, και πραγματικά μας έκανε να ανασηκωθούμε από τις θέσεις μας, να κοιταχτούμε στα μάτια και ακόμα, ακόμα να αισθανθούμε έστω και για λίγο άνθρωποι. Τα λόγια του απλά, σταράτα, λαϊκά.

---